Odporność psychiczna. ROŚNIJ W SIŁĘ!
Agnieszka Twaróg - Kanus
Jednemu szklanka jest zawsze do połowy pusta, a na dodatek wiatr w oczy wieje, drugi widzi szklankę do połowy pełną, nie poddaje się przeciwnościom – idzie przed siebie/przez życie jak burza. Jednych trudności nie ruszają, drugich wzmacniają, a innych osłabiają. Los, przeznaczenie, osobowość? Co może być wskaźnikiem odporności psychicznej?
Osho poniższą przypowieścią może być zapalnikiem uważności… i przypadkiem odpowiedzią na powyższe pytanie (choć według niektórych przypadki nie istnieją;))
Pewnego razu król zwrócił się do dwóch mędrców: Mam pierścień z jednym z najdroższych diamentów na świecie i chcę ukryć pod tym diamentem wiadomość, która może być przydatna w krytycznych sytuacjach. Chcę ofiarować ten pierścień moim spadkobiercom, by wiernie im służył. Jaka wiadomość powinna się tam waszym zdaniem znaleźć? Musi być krótka, aby zmieściła się w pierścieniu.
Mędrcy umieli pisać długie traktaty, ale nie potrafili wyrazić się w jednym krótkim zdaniu. Myśleli i myśleli, ale niczego nie wymyślili. Król podzielił się swoim smutkiem i rozczarowaniem z wiernym starym sługą, który wychował go od niemowlęctwa i był częścią rodziny.
Starzec powiedział: Nie jestem mędrcem, nie mam wykształcenia, ale znam takie przesłanie. Przez wiele lat spędzonych w pałacu spotkałem wiele osób. Kiedyś służyłem mistykowi, którego zaprosił twój ojciec i to on dał mi taką wiadomość. Proszę, nie czytaj jej teraz. Zapiszę ją i umieszczę w twoim pierścieniu. Odczytaj ją dopiero, gdy znajdziesz się w sytuacji bez wyjścia.
Król posłuchał starego sługi.
Po pewnym czasie wrogowie zaatakowali kraj. Król przegrał wojnę. Uciekał na koniu ścigany przez napastników. Był sam, jego wrogów było wielu. Dotarł do końca drogi. Przed nim znajdował się już tylko ogromny, głęboki klif. Wiedział, że jeśli tam spadnie – zginie. Nie mógł już też zawrócić, ponieważ zbliżali się jego wrogowie. Słyszał już stukot kopyt ich koni. Był w pułapce, w sytuacji bez wyjścia, w całkowitej rozpaczy. Wtedy przypomniał sobie o pierścieniu. Otworzył go i znalazł słowa: TO TEŻ MINIE.
Po przeczytaniu wiadomości poczuł nagle, że wszystko wokół cichnie. Najwyraźniej prześladowcy zgubili się i podążyli w złym kierunku. Nie słyszał już ich koni…
Król był pełen wdzięczności dla sługi i nieznanego mistyka. Słowa były mocne. Zamknął pierścień i wyruszył w drogę. Wkrótce zebrał potężną armię i wrócił do lat swojej świetności.
Dzień, w którym powrócił do pałacu wyprawiono wspaniałe święto, ucztę dla całego świata – ludzie kochali swojego króla. Król był szczęśliwy i dumny. Zapomniał o swoim pierścieniu i informacji w nim zawartej.
Wtedy podszedł do niego stary sługa i powiedział cicho: Nawet w tej chwili spójrz ponownie na wiadomość. Król powiedział: Teraz jestem zwycięzcą, ludzie świętują mój powrót, nie jestem zrozpaczony, nie jestem w beznadziejnej sytuacji.
Osho urodzony jako Rajneesh Chandra Mohan Jain – hindi रजनीश चन्द्र मोहन जैन. Hinduski guru, nauczyciel i mistrz duchowy. Autor kilkuset książek – według różnych danych ich liczba waha się pomiędzy 400 oryginalnymi tytułami, a 750, włączając w to różne kompilacje. Tłumaczone na ponad 50 języków. Najbardziej znane tytuły to: “From Sex to Superconsciousness”; “My Way, the Way of the White Clouds”; “The Book of Secrets”. Szczególną książką (a przy okazji kolejną z rozmaitych prowokacji) jest “No Book” – książka z samymi pustymi kartkami.
Posłuchaj starego sługi – przesłanie działa nie tylko w chwilach, gdy wszystko jest źle, ale także w momentach zwycięstwa.
Król otworzył pierścień i przeczytał: TO TEŻ MINIE.
I znowu poczuł, jak ogarnia go cisza, chociaż był pośród hałaśliwego tańczącego tłumu. Jego duma zniknęła. Zrozumiał wiadomość. Był mądrym człowiekiem.
A potem starzec powiedział do króla: Czy pamiętasz wszystko co ci się przydarzyło? Nic i żadne uczucie nie jest trwałe. Tak jak noc zmienia dzień, tak chwile radości i rozpaczy przeplatają się nawzajem. Zaakceptuj je jako naturę rzeczy, jako część życia…
Książkę o odporności psychicznej Douga Strycharczyka i Petera Clough’a (2018, s. 13) otwiera cytat Winstona Churchila: Sukces nigdy nie jest ostateczny. Porażka nigdy nie jest totalna. Liczy się tylko odwaga, by kontynuować swoje dzieło. Po czym otwiera ją definicja odporności psychicznej jako cechy osobowości, która w dużym stopniu determinuje to, na ile skutecznie radzimy sobie z wyzwaniami, stresorami i presją… niezależnie od okoliczności.
Wówczas pojawia się model 4C, w którym ogólna odporność psychiczna opiera się na 4 filarach:
1. Wyzwanie (challenge): postrzeganie wyzwania jako szansy.
2. Pewność siebie (confidence): wysoki poziom wiary w siebie.
3. Zaangażowanie ( commitment): wytrwałość w realizowaniu zadań.
4. Kontrola/poczucie wpływu (control): przekonanie o tym, że kontroluje się swój los.
Z naukowym komentarzem: Osoby odporne psychicznie są na ogół towarzyskie i otwarte na kontakty z innymi, potrafią zachować spokój i nie denerwować się; w wielu sytuacjach są zdolne do współdziałania, gdyż wykazują niższy poziom lęku niż inni ludzie. Dzięki dużej wierze w siebie i niezachwianemu przekonaniu, że kontrolują własny los, potrafią stosunkowo dobrze opierać się negatywnemu wpływowi rywalizacji i przeciwności losu (Clough,Earle, Sewell, 2002, s. 38).
Wówczas staje się jasne, że odporność psychiczna nie jest i nie będzie koncepcją autonomiczną. Jej korzenie sięgają początków badań nad rezyliencją (pisaliśmy o rezyliencji w: Metropolitan, 2021, nr 8) bo przypisując myśl Karola Darwina: przeżywa gatunek nie najmocniejszy ani nie najinteligentniejszy, ale taki, który najszybciej przypisuje się do zmian.
Wracając do modelu 4C to wszyscy jesteśmy obdarzeni odpornością psychiczną. Jeżeli jest gotowość wyjścia poza swoją sferę komfortu, to można ją rozwijać i wzmacniać. Ważna jest samoświadomość i szczerość w próbie odpowiedzi na poniższe pytania otwarte w przedstawionym modelu 4C. Można też z pomocą specjalisty zastanowić się, który obszar związany
z odpornością psychiczną wymaga diagnozy, zmiany, rozwoju czy wzmocnienia, jeżeli nie czujemy osobistej gotowości na samodzielne stawienie czoła temu obszarowi. Pomimo wszystko, zachęcam Cię do osobistego zmierzenia się z modelem 4C, poza odpowiedziami na poniższe pytania – nic nie tracisz…
Wyzwanie stanowi nauczanie i podejmowanie ryzyka przez działanie i doświadczanie. Zatem: Jakie lubisz wyzwania? Czym jest dla Ciebie zmiana? Jakie wnioski wyciągasz z działań jakie podejmujesz? Jakie sytuacje są dla Ciebie bodźcem do działania, a jakie są hamulcem? Czym dla Ciebie jest porażka?
Pewność siebie to wiara we własne umiejętności i relacje, które nawiązujemy. Odpowiedz: Wierzysz w swoje kompetencje (wiedzę, umiejętności, postawy, system wartości)? W jakich sytuacjach czujesz się pewnie, a jakie Cię onieśmielają? Wierzysz w siebie?
Zorientowanie na cel, zadanie to zaangażowanie. Potrafisz planować swoje działania? Jakie cele piszesz (długoterminowe, krótkoterminowe, SMART, VALID, może zespołowe OKR-y?) W jakich sytuacjach łatwo się poddajesz? Co motywuje/zapala Cię do działania? Zdarza Ci się odpuścić działanie? – w jakich sytuacjach to robisz?
Kontrola to emocje, a raczej świadome nimi zarządzanie i świadomość, i poczucie wpływu na swoje życie. Zastanów się: Masz wpływ na swoje życie? Potrafisz sobie radzić z przeciwnościami? Jaką postawę życiową przyjmujesz: reaktywną czy proaktywną? Jak często delegujesz zadania? / Zdarza Ci się delegować zadania? Kontrolujesz swoje emocje? – potrafisz je nazwać?
Dobra wiadomość jest taka, że odpowiedzi na pytania są kierunkiem działania do diagnozy, zrozumienia świadomości i wzmocnienia odporności psychicznej. Odporność ta jest kompetencją, podejściem i miarą, służącą dwóm celom, które nie zawsze są postrzegane jako kompatybilne. Po pierwsze, pomaga jednostkom, grupom poprawić osiągnięcia i wydajność – dzięki budowaniu zasobów, których potrzebujemy do wzrostu i rozwoju. Po drugie, wskazuje, jak za pomocą tego samego podejścia wzmocnić poczucie dobrostanu.
Każdy kryzys kiedyś się kończy. To też minie.
Uważnością rozpoczęliśmy i kończymy powyższe przemyślenia. Uważność sprzyja przedstawionemu modelowi 4C. Uważność to zwracanie uwagi na to, co dzieje się w danym momencie w sposób nie oceniający. Rozwijanie uważności polega na kierowaniu uwagi na to co widzimy i robimy, ze współczuciem i bez osądzania. Bez tego nasz umysł ulegnie naturalnej pokusie błądzenia.
Uważność pozwala nam:
– kontrolować uwagę, skupiać ją lepiej i na dłużej – to z kolei wpływa na kontrolę, będącą elementem składowej odporności psychicznej;
– skupiać uwagę na chwili obecnej bez względu na to, co zdaje się nas rozpraszać – jest to warunek zaangażowania;
– radzić sobie z trudnymi emocjami, myślami, uczuciami- co jest spójne z zarządzaniem emocjami;
– być współczującym dla siebie i innych – na tym opiera się pewność siebie;
– poczuć oceny i sądy- co jest ważne w rozwijaniu właściwego podejścia do wyzwań, czyli konkretnego elementu odporności psychicznej; tak rozwijamy otwartość na uczenie się;
– dokonywać pozytywnych przeformułowań – objąć kontrolą to, nad czym możemy zapanować.
Wspomniane podejście uważności zaproponowane przez Johna Kabata-Zinn’a (2014) jest powiązane z modelem odporności psychicznej i sposobami rozwijania tej odporności, a wybór należy do Ciebie.
Warto przeczytać:
Clough P.J., Earle K., Sewell D. (2002). Mental toughness: The concept and its measurement. W: I. Cockerill (red.) Solutions in sport psychology (s. 32-43), London: Thomson.
Kabat-Zinn J., (2014). Gdziekolwiek jesteś, bądź. Przewodnik uważnego życia. Przeł. H. Smagacz. Warszawa: Czarna Owca.
Strycharczyk D., Clough P.(2018). Odporność psychiczna. Strategie i narzędzia rozwoju. Przekł. S. Pikiel, Sopot: GWP.