Czy Można mówić o kompetentnym artyście? Co Państwo sądzą o takim określeniu?
Prof. Kalarus: Ja w ogóle nie znoszę takich określeń, takiego nazywania na siłę.
Monika Starowicz: Tu kręcimy się wokół meritum, bo w moim rozumieniu kompetentny artysta to jest ten, który posiada warsztat twórczy, szlifowany dzięki pracy twórczej, poszerzaniu wiedzy i umiejętności. I to są nasze kompetencje.

Co jest ważniejsze: forma, czy treść?
(P.K.): Był taki malarz Jerzy Duda-Gracz, który malował treści, a odbiorca nie miał nic do powiedzenia. (śmieje się) Ale są również tacy twórcy, którzy stosują metaforę czy treści, przechodzące jedna w drugą. Oni niekonwencjonalnie bawią się tłem, formą, techniką, drugim dnem. Potem ludzie pytają: Co ten wariat chciał przez to powiedzieć?

(M.S): No tak, ale potem powstają takie dzieła, jak na przykład polichromie Profesora i jego żony Joanny Piech realizowane w kościołach, które są ludziom bardzo potrzebne. Te dzieła przez zachwyt wspierają rozwój duchowy wiernych. Bo piękno jest niezwykle stymulujące. Niedawno po raz pierwszy w swojej karierze malowałam murale w głubczyckim muzeum i rosło mi serce, gdy przychodzili ludzie i mówili, że to, co maluje jest piękne. Cieszyli się, że sztuka zmienia ich otoczenie i czyni je piękniejszym. Sztuka, zwłaszcza w tak trudnych czasach jest ludziom bardzo potrzebna.

(P.K): A propos tego co Monika powiedziała, kiedyś zadzwonił do mnie architekt z propozycją wykonania polichromii wnętrza kościoła w Tychach – oczywiście podjęliśmy się tego wyzwania w duecie z moją żoną.

(M.S.): Ludzie kochają malowidła Romana i Joanny. Ten kościół jest naprawdę przecudowny, to jest magia, którą koniecznie trzeba zobaczyć i przeżyć. To kosciół pod wezwaniem św. Karoliny Kózkówny w Tychach. Kolejne zachwycające dzieło, o którym Profesor jeszcze nie powiedział, znajduje się w krypcie arcybiskupów w katowickiej archikatedrze Chrystusa Króla. Od lipca już będzie można oglądać te piękne mistyczne polichromie autorstwa duetu Piech/Kalarus inspirowane Apokalipsą św. Jana.

(P.K.): Ostatnio zaproponowano mi wykonanie sześciu murali. Zatem namalowałem projekty, a mój kolega prof. Ksawery Kaliski, kierownik Katedry Nowych Mediów wszystko to przetworzył na język multimediów. Zrobił to pięknie! Tak powstało muzeum sławnych postaci Śląska. To muzeum składa się z kilku sal i każda sala przedstawia ludzi nauki, kultury i sztuki, etc. związanych ze Śląskiem. A na koniec przechodzi się do krypty grobowej biskupów, o której wspomniała Monika.

Kto, albo co państwa inspiruje?
(M.S.): Mnie osobiście inspiruje świat, który mnie otacza, ludzie, których spotykam i artyści z którymi blisko współpracuję. Wielką inspiracją dla mnie jako mój Mistrz jest Roman. Pokazał mi, jak wspaniała jest sztuka plakatu. Będąc na studiach oczywiście chciałam być sławną
i ekscentryczną malarką, a projektowanie to zdecydowanie nie była moja bajka. Dzięki inspiracji, jaką dawał nam nasz Profesor wraz z kolegami z roku zaczęliśmy z powodzeniem tworzyć plakaty. Rozwijał nam skrzydła, a my też w jakiś sposób inspirowaliśmy jego. To pokazuje że tak naprawdę my uczymy naszych studentów, a oni nas. Przynoszą swoje fascynacje, odkrywają nowe rejony, których my, jako starsze pokolenie nie znamy. Są to często bardzo interesujące dzieła czy twórcy.

(P.K.): Monika to wszystko ładnie powiedziała. Nic dodać nic ująć.

Talent, dyscyplina, zainteresowania. Co jest miarą powodzenia w świecie muzyki?
To jest stwierdzenie, które wielokrotnie powtarza się w świecie muzyki. Jest to połączenie talentu i pracy. Oczywiście artyści mają swoją miarę. Jedni mówią 10% talentu i 90% pracy. Moim zdaniem trochę więcej talentu, gdzieś na poziomie 30% i 70% pracy ale z uwagi na to, że muzyka jest sztuką (artyzm nie jest mierzalny) to w związku z tym są to nasze subiektywne oceny.

Przywództwo czy kierowanie? Co jest Panu bliższe w pracy menedżera kultury?
Myślę, że oba słowa nie są tu adekwatne. Idę raczej w kierunku inspirowania i w jakimś stopniu partnerstwa. Odpowiedzialność menedżera w kulturze jest ogromna, ale niestety jednoosobowa. W związku z tym zarządzanie przez inspirowanie. Branża kulturalna wymaga tworzenia nowych wydarzeń i współpracy z organizatorami życia kulturalnego. Menedżer z wyobraźnią tworzy kierunki i określa cel. Dotyczy to obszarów tworzenia części artystycznej z całą działalnością organizacyjną Filharmonii. Bardzo ważna jest promocja naszej instytucji aby odpowiadać na zapotrzebowanie miłośników. Instytucja kultury, która zajmuje się organizacją i prezentacją muzyki o charakterze pełnoorkiestrowej nie jest tak atrakcyjna dla agencji marketingowych jak sfera komercyjna. Sami więc kreujemy nasz wizerunek i zajmujemy się sprzedażą koncertów.

Czy miał Pan Dyrektor swojego mentora, autorytet, który wpłynął na Pana karierę?
Mentorów, autorytetów, które wpłynęły na mój rozwój było kilku. Człowiek w miarę upływu lat się zmienia. Myślę, że tak jak u większości z nas początkowo są to rodzice i rodzina. Z wiekiem dochodzą osoby z zewnątrz. Nauczyciele,
a w naszym przypadku artyści, których spotykamy gdzieś na koncertach. Takim pierwszym artystą, który mnie zawsze inspirował i motywował swoją osobowością był profesor Wojciech Świtała. Uczył mnie nie tylko gry na fortepianie, ale podejścia do sztuki rozbudzając wyobraźnię. Później inspirowali mnie kompozytorzy, których poznałem niekoniecznie osobiście. To byli wielcy ludzie, których muzyka nadal na mnie oddziałuje. Ich wielka, ponadczasowa twórczość zainspirowała mnie do poznania ich biografii. A na myśli mam dwóch największych kompozytorów XX wieku rosyjskiego Igora Strawińskiego i węgierskiego Bela Bartoka. Ich twórczość to połączenie emocji z rozumem.

Kim dla Filharmonii był i z pewnością jest Karol Stryja?
Karol Stryja, dyrygent to osobowość, która wprowadziła Filharmonię na arenę światową. Filharmonia Śląska za jego czasów odnosiła ogromne sukcesy, które na arenie ogólnopolskiej i europejskiej były zauważalne. Filharmonia Śląska wiodła prym i tworzyła polską i śląską kulturę. Był twórcą dzisiejszej Śląskiej Orkiestry Kameralnej. Od 2002r. nasza filharmoniczna sala koncertowa została nazwana jego imieniem.
Od przejęcia przeze mnie sterów tj. od trzech lat często odwołuję się do tej osobowości i chciałbym aby Filharmonia Śląska nadal była wyznacznikiem polskiej muzyki. Poprzez bliskie kontakty z kompozytorami i z osobami, które ją tworzą jesteśmy na dobrej drodze, aby osiągać tak fantastyczne sukcesy jak Karol Stryja. Jest dla nas wzorem i będziemy się starać, aby godnie kontynuować jego dzieło.

Co nowego w działalności Beaty Drzazgi biorąc pod uwagę pandemię i ostatnie wydarzenia?
Zmiany totalne i mentalne. To prawda, że w naszym życiu one ciągle się dokonują. Kto dobrze funkcjonuje i jest zorganizowany potrafi się szybko dostosować. Firma to żywy organizm, w którym cały czas coś ewoluuje. Zaskakują nas nowe sytuacje, które niezmiennie się pojawiają. Przykładem tego jest pandemia, która nauczyła nas szybkiego reagowania i bycia w gotowości. Dla mnie najważniejsze jest aby nasi seniorzy i pacjenci pod respiratorami byli bezpieczni. Ważne jest też aby nasi pracownicy, którzy dbają o pacjentów czuli się komfortowo. Dotyczy to również całej administracji. Nie mogliśmy się wszyscy pozamykać w domach, musieliśmy mądrze i skutecznie podzielić się pracą i jak najefektywniej ją kontynuować. Skończyła się pandemia zaczęła się straszna wojna. To niesamowite, że w ogóle o czymś takim mówimy!
I znów trzeba było włączyć się w akcję tym razem pomocy Ukrainie i jej uchodźcom. Oczywiście pomagamy jako firma, ale i osobiście jestem w tą pomoc mocno zaangażowana.

Jak łączy Pani tyle obowiązków przy realizacji różnych projektów, czy można to pogodzić?
Można pogodzić. Myślę, że jak coś rozrasta się organicznie, to człowiek przyzwyczaja się do rozwoju. Czy ma się stu, pięciuset, czy tysiąc pracowników. Przyzwyczaiłam się do tego. Otwierając kolejne firmy nabieram rozpędu, a to dostarcza pozytywnej energii i fascynuje. Daje satysfakcję i poczucie rozwoju. Nie tracę z oczu celu głównego czyli BetaMed-u, ale prawdą jest, że ta spółka żyje już własnym rytmem. Mogę więcej uwagi poświęcić na rozwój pozostałych projektów. Nie da się być wszędzie w tym samym czasie, ale to też nie oznacza, że nie poświęcam uwagi innym tematom. Fascynującym i inspirującym dla mnie jest prowadzić jednocześnie działalność w różnych obszarach biznesowych. Na przykład w Miami zajmuję się komputerami i telefonami. To zupełnie inny temat niż dotychczasowe. Poza tym organizuję pokazy mody. Mam za sobą pokazy
w Monako, w Monte Carlo i w Dubaju na targach Expo. W lipcu zrobiliśmy kolejne pokazy mody za granicą a to mnie bardzo motywuje do życia. Za każdym razem, gdy wracam do kraju jestem jeszcze bardziej naładowana energią.

Jakie jest Pani motto? Co jest najważniejsze?
Najważniejsze jest to, aby się nigdy pod pewnymi względami nie zmieniać. Zawsze być sobą, z pokorą i szacunkiem do otaczającego świata. Mam na koncie kilka sukcesów, nagród i wyróżnień ale staram się zachować równowagę pomiędzy życiem biznesowym a prywatnym, aby zaszczyty i pieniądze nie przyćmiły wartości, które są ważniejsze niż to wszystko. Dla mnie ważny jest szacunek do samej siebie, bycie normalnym człowiekiem. Otwartość i życzliwość.

Była Pani wielokrotnie nagradzana. Które nagrody są najcenniejsze, które sprawiły Pani największą satysfakcję?
Wszystkie nagrody są piękne i ważne bo dotyczą poszczególnych etapów mojego życiowego rozwoju. To nie tak, że któraś była ważniejsza. W moim sercu są przede wszystkim te nagrody, które dotyczą filantropii. Ogromną satysfakcję sprawiają mi te, które doceniają moje umiejętności z zarządzania. Szczególnie cenię nagrody, które honorują pracowników mojej firmy. To dowodzi, że nie tylko ja, ale cały nasz zespół pracuje na najwyższym poziomie. Jestem dumna z nagrody Prezydenta Rzeczpospolitej i Ministerstwa Zdrowia, jako firma najlepiej zarządzana w służbie zdrowia. To nobilituje podobnie jak wyróżnienie z Biznes Centre Club. Długo można by wymieniać wszystkie trofea. Ogromnym wyróżnieniem dla mnie jest tytuł Ambasadora biznesowego Stanu Newada USA tym bardziej, że rozpoczęłam współpracę ze słynną Doliną Krzemową. Bezcenne jest też to, że przy różnych okazjach podchodzą do mnie kobiety i mówią: Pani Beato, dzięki Pani otworzyłam firmę, gdyż Pani historia i droga biznesowa bardzo mnie zainspirowały. Po którymś z kongresów podeszła do mnie kobieta i powiedziała, że oglądała moje wystąpienie na Forum Kobiet kilka lat temu. Pomyślała: dlaczego nie ja? Mnie też przecież może się udać! To jest coś pięknego, że można ludzi motywować i inspirować do rozwijania skrzydeł. Warto dzielić się swoimi historiami, ludzie tego potrzebują.

Panie doktorze. Trzydzieści lat doświadczenia, jak zmieniła się pana praca w tym czasie?
Nawet czterdzieści od kiedy zaczynałem pracę  w szpitalu. Tych zmian jest wiele. Kiedyś nie było takiej możliwości, żeby po dyżurze wyjść do domu. Dyżury trwały 48, a nawet 72 godziny i po takim dyżurze nadal pozostawało się w pracy. Teraz inaczej to wygląda. Na pewno lepiej i dla lekarza  i dla pacjenta. Lekarze są mniej zmęczeni, ale niestety tych lekarzy coraz bardziej brakuje i będzie to coraz gorzej wyglądać. To też zmiana, która obawiam się, że nas czeka. Co jeszcze? Na pewno trendy w mojej specjalizacji. Obecnie w chirurgii plastycznej, estetycznej i rekonstrukcyjnej idzie się w kierunku przeszczepów tkankowych, prze-szczepów tkanki tłuszczowej, przeszczepów kości oraz skóry. Są to procedury stosowane już od wielu lat, ale są cały czas doskonalone. Wprowadza się nowe leki, nowe technologie. Stosuje się również izolację komórek macierzystych i ich namnażanie. Jest to stosowane nie tylko w chirurgii plastycznej, ale i w innych działach chirurgii.

Skąd wzięła się pana pasja rzeźbiarska? Jak to się zaczęło?
Pasji miałem zawsze sporo. Zaczynałem od rysowania, malowania akwarel, robienia prostych rzeźb z gliny czy nawet z plasteliny. Później przyszedł czas na rzeźby z drewna. Materiały na przestrzeni lat zmieniały się. Rzeźbiłem również w kamieniu, głównie w granicie i marmurze. Później dołączyły też metale, głównie stal nierdzewna i aluminium.

A pana największe sukcesy, wystawy jeśli chodzi o rzeźby?
Tych wystaw było sporo. Od lat osiemdziesiątych w Galerii Małej u Tadeusza Michała Siary, poprzez galerię w Paryżu na Montmartre, w Szybie Wilsona oraz w galerii Korez w Katowicach. Zawsze wiązały się z dużą logistyką, bo te rzeźby trzeba było przetransportować, ustawić, opisać i oświetlić. Robiłem te wystawy nie częściej niż co trzy – cztery lata. Były to okazje do spotkania nie tylko ze sztuką, ale z przyjaciółmi. Wernisaże były połączone z występami artystów śpiewających i grających na różnych instrumentach. Były to także wystawy łączone z malarzami, grafikami. Ciekawe zawsze były spotkania po wernisażu, w takich mniejszych grupach, gdzie dyskutowaliśmy na różne tematy, nie tylko artystyczne. Taką najbardziej zwariowaną wystawę jaką zrobiłem to była ekspozycja rzeźb pływających. Było to dwanaście dużych rzeźb które były zakotwiczone na Dolinie Trzech Stawów i przez jakiś czas sobie tam pływały. Te rzeźby pod wpływem falowania wody, pod wpływem wiatru poruszały się na wodzie i szczególnie w dni słoneczne, były bardzo dobrze widoczne, ponieważ były pokryte srebrną farbą, co skutkowało pięknymi przebłyskami na tafli jeziora.

Panie profesorze. Na jakim miejscu stawia Pan Śląski Uniwersytet Medyczny w Polsce?

Jako absolwent, wtedy jeszcze Śląskiej Akademii Medycznej, stawiam „swoją” uczelnię na pierwszym miejscu. Tu zdobyłem wszystkie stopnie naukowe: od doktora nauk medycznych po habilitację i profesurę. We władzach uczelni pełnię funkcję Prorektora do Spraw Rozwoju i Transferu Technologii .
Nasz Uniwersytet ma wiele osiągnięć, unikatowych w skali kraju, ale także europejskiej oraz światowej. Mamy wybitnych naukowców w wielu dziedzinach: kardiologii, kardiochirurgii, chirurgii naczyń, przewodu pokarmowego, nefrologii, czy też neurochirurgii i okulistyki. Rankingi są oczywiście różne, ale na pewno jesteśmy największą uczelnią medyczną w Polsce. Studiuje u nas ponad 10 tys. studentów. Naszym osiągnięciem jest to, że nasi studenci świetnie zdają egzaminy. Mogą pracować zarówno w Polsce, jak i za granicą. Znajdujemy się wysoko w rankingach, w których bierze się pod uwagę na przykład pozyskiwanie grantów. Tak, że na dwanaście największych uczelni medycznych w Polsce plasujemy się z pewnością w górnej połowie stawki.

Co uczelnia robi, aby rozwijać kompetencje miękkie?

Nowe władze uczelni, które zmieniły się półtora roku temu, stawiają przede wszystkim na dialog. Rozmowa, umiejętność pracy w zespole, komunikatywność to podstawa. Jednocześnie otwieramy się zewnątrz, by pokazać nasze dobre strony. Zajmuje się tym prorektor ds. Promocji i Studiów Podyplomowych prof. Oskar Kowalski. Stawiamy na rozwój studiów podyplomowych. Uruchomiliśmy niedawno wraz Gdańskim Uniwersytetem Medycznym i Uczelnią Łazarskiego studia MBA dla zarządzających w ochronie zdrowia. Wśród wykładowców znalazło się grono wyśmienitych profesjonalistów. Analizując rynek planujemy też uruchomienie w Wydziale Nauk o Zdrowiu w Bytomiu studiów Bezpieczeństwo i Higiena Pracy. Ci fachowcy są na rynku bardzo potrzebni. Zainicjowaliśmy też współpracę z innymi śląskimi uczelniami, co z pewnością przyniesie dobre pomysły. Jako Prorektor ds. Rozwoju i Transferu Nowych Technologii dbam, by Śląski Uniwersytet Medyczny wdrażał wyniki badań naukowych. Jako wykładowców ściągam do naszej uczelni wybitne światowe autorytety naukowe.
Stanowisko Prorektora ds. Rozwoju i Transferu Technologii to nowe stanowisko, którego wcześniej nie było. Przez ostatnie 20 lat tylko Śląski Uniwersytet Medyczny nie dostał finansowania z budżetu Państwa na wybudowanie tak potrzebnego szpitala. Jednym z moich priorytetów jest zdobycie tych środków, by powiększyć bazę dydaktyczno-leczniczą. Kontynuujemy bardzo duży grant europejski wraz ze Śląskim Urzędem Marszałkowskim pod nazwą „Silesia Labmed”. W jego ramach uruchamiamy trzynaście laboratoriów, najlepiej wyposażonych w Polsce. Liczę, że sprawa zostanie sfinalizowana w tym roku. Powstanie m.in. Centrum Mikroskopii Elektronowej i Nanomikroskopii. Będzie to najlepiej wyposażony ośrodek w Europie.
Jaki widać mamy się już czym pochwalić, ale to jest wszystko mało. Potrzebujemy wybudować Centrum Chirurgii Laserowej i Chirurgii Robotycznej. Potrzebujemy też nowego Centrum Transplantologii. Posiadamy najlepiej działający w kraju Oddział Hematologii i Transplantacji Szpiku. Chcemy by dalej świetnie się rozwijał.

Oprócz niezwykle ważnej funkcji we władzach uczelni jest Pan przede wszystkim wybitnym okulistą, który wciąż zaskakuje pacjentów nowymi badaniami i zabiegami.
Proszę opowiedzieć kilka słów o nowych metod leczenia zwyrodnienia barwnikowego siatkówki.
Zwyrodnienie barwnikowe siatkówki jest chorobą genetyczną. To choroba rzadka. Nie możemy zastosować leczenia przyczynowego bo jest to defekt genetyczny. Grant, który otrzymaliśmy z Narodowego Centrum Nauki ma na celu wynalezienie uniwersalnego leku, który ma regenerować fotoreceptory siatkówki. Lek na bazie zmodyfikowanych białek. Są to oczywiście pilotażowe prace na liniach komórkowych i zwierzętach laboratoryjnych. Nad tym projektem pracuje dr hab. Adrian Smędowski i zatrudniony w naszej uczelni dr Xiaonan Liu z Finlandii.

Jako pionier dokonywał Pan przeszczepów sztucznej rogówki.

Sztuczna rogówka jest projektem, który realizujemy od dziesięciu lat. Był on możliwy w naszym kraju dzięki współpracy z Wydziałem Okulistyki na Harvardzie. Pierwsze sztuczne rogówki podarował nam profesor Claes Dohlman kilkanaście lat temu, a przywiozła je do Polski profesor Ula Jurkunas. To ona nauczyła nas wszczepiać, diagnozować i prowadzić później pacjentów. I tak się zaczęło. Potem był bardzo długi, mozolny okres wprowadzenia procedury do refundacji. To udało się półtora roku temu. Dziś ta procedura jest w pełni refundowana i pacjenci nie muszą jeździć za granicę. To wielki sukces w ochronie zdrowia i w okulistyce polskiej.

Jak Pana zdaniem pandemia wpłynęła i w jakim stopniu na dysfunkcje wzrokowe?

Bardzo niekorzystnie. Po pierwsze: jeśli chodzi o chorych pacjentów to to ich stan uległ zaostrzeniu. Pacjenci nie zgłaszali się na kontrole. Na przykład zaćma. Powinna być operowana jak najwcześniej, a przesuwanie zabiegów doprowadziło do znacznego pogorszenie się wzroku. Bardzo ucierpiał system szkolenia. Świadczą o tym publikacje polskie, ale także w światowe.

Jak praca zdalna wpływa na funkcjonowanie wzroku? Jakie rekomendacje miałby Pan dla osób pracujących zdalnie?

Mam nadzieję, że jednak wrócą czasy pracy stacjonarnej, a praca zdalna to będzie tylko jakąś dodatkową opcją. Nic nie zastąpi kontaktów bezpośrednich. To jest bardzo ważne. Praca przed komputerem nie upośledza bezpośrednio narządu wzroku. Jeśli to jest długotrwały proces to może wystąpić tzw. zespół suchego oka. Pracując długo przy komputerze trzeba wyznawać taką zasadę: 3 do 1. Trzy kwadranse pracy, jeden kwadrans odpoczynku. Tylko na czym ma polegać ten odpoczynek? Musimy wstać od komputera, podejść najlepiej do okna, wielokrotnie pomrugać. Działa to jak wycieraczka na szybie. Po prostu smarujemy oko wydzieliną gruczołów. Popatrzmy dłużej gdzieś w dal. To jest świetna gimnastyka. Oczywiście bez patrzenia wtedy na smartfon. Nie czytamy wtedy gazety. Po prostu patrzmy w dal.

O Kukuczce, jego pasjach i osiągnięciach rozmawiamy z Jerzym Braszczokiem i jego długoletnim przyjacielem – osobą, która wprowadzała go w tajniki wspinaczki, Alojzym Walentym Nendzą, a także z żoną Cecylią.

O planach stworzenia w Katowicach Centrum Himalaizmu opowie Prezydent Miasta Marcin Krupa. Na początek rozmowa z Panem Nendzą.

Panie Walku, jak poznał Pan Jurka i od czego się to zaczęło?
Były lata 60-te. Miałem 16 lat a Jurek 12. Prowadziłem drużynę harcerską na katowickim Wełnowcu. Naszymi „górami” były tak zwane „Alpy Wełnowieckie” czyli wyrobiska po „biedaszybach” pokryte hałdami pohutniczymi, po których wspinaliśmy będąc harcerzami. Potem na bazie zastępu starszoharcerskiego XIII Drużyny Harcerskiej, której byłem drużynowym, powstał Harcerski Klub Taternicki. Już jako dorośli, przez kolejne 7 lat pracowaliśmy razem w Zakładach Wytwórczych Urządzeń Sygnalizacyjnych w Katowicach. Wspólne wyjazdy w Beskidy, Karkonosze, Sudety i Tatry, na zimowiska, rajdy czy wspinaczki skałkowe zacieśniły więzy naszej przyjaźni. W HKT popularne było porzekadło, że w taternictwie najistotniejsze są dwie rzeczy: wiara i para. Parę Jurek miał niesamowitą. Gdy inni byli bardzo zmęczeni, on niezmiennie parł do przodu. Posiadał niebywałą odporność psychiczną i fizyczną. Był zdrowym, silnym, zwinnym i wytrzymałym a wręcz odpornym na cierpienie. Znakomicie sobie radził w ekstremalnych warunkach balansując na granicy możliwości ludzkich. Był również mentalnie przygotowany do tego sportu. Od dziecka wszystkie ferie zimowe i wakacje spędzał u dziadków w Istebnej. Zimą spał w igloo, które sam budował, a latem w szałasie. Swoją prawdziwą wspinaczkę rozpoczął w 1965 roku, w Tatrach. One go porwały i nim zawładnęły.

Kiedy zaczęły się Wasze pierwsze wspinaczki poza granicami naszego kraju?
Pierwszym wyjazdem zagranicznym była Bułgaria z Harcerskim Klubem Taterniczym. Kiedy przyjechaliśmy, Bułgarzy świętowali przejście najtrudniejszym wejściem na szczyt – Ząb Rekina. Bułgarzy zdobywali go w tydzień. Na drugi dzień Jurek wziął kolegę, klamory i przeszli tą drogę w jeden dzień.
Po każdym takim wyjeździe składaliśmy raport do Polskiego Związku Alpinizmu, w którym opisywaliśmy wszystkie przejścia. . Obowiązkowo musieliśmy chodzić w zespołach dwu lub kilku oso-bowych. Takie były przepisy. Na drukach zgłoszeń, gdzie Jurek wpisywał: „z partnerem” to było wiadomo, że idzie solo, chociaż było to zakazane. W 1974 roku braliśmy udział w wyprawie w góry Ameryki Północnej. Była to pierwsza Polska ekspedycja w tamte rejony. Głównym celem był Mount McKinley. Niestety, mieliśmy pecha. Jurek z kolegą trafili do szpitala z odmrożeniami. Na szczęście dla Jurka, że było to na Alasce w Ameryce, bo gdyby to było gdzie indziej straciłby nogę. Amerykańscy lekarze uratowali mu ją. Po powrocie, w szpitalu katowickim na Ligocie obcięli mu jeden palec u nogi.
Niedługo potem wziął ślub z Cecylią. To była piękna uroczystość w Istebnej. Po ślubie Cecylia z siostrą pojechały na tydzień (poślubny) na Mazury a Jurek w Dolomity.

Czym dla niego były góry?
Bez gór czuł się jak ryba bez wody. Był bardzo uparty, szczęście mu sprzyjało, a wręcz czuł się jak nieśmiertelny. Jednocześnie był bardzo pokorny i miał ogromny respekt i szacunek przed wielkością gór. Był człowiekiem wielkiej wiary. Żeby poznać jego duszę i umysł trzeba by przeczytać jego książki i dzienniki z wypraw, w których opowiada o swoich przeżyciach i strachach, z którymi zmagał się podczas wypraw. Jurek był bardzo zdeterminowany na cel, aby zdobyć Koronę Himalajów.

Dużo mówiło się o wyścigu Kukuczki i Messnera o koronę Himalajów…
Kiedy Jurek zdobywał pierwszy ośmiotysięcznik to Reinhold Messner miał na koncie już sześć. Po zdobyciu przez Jurka K2 Messnerowi zostały 2, a Jurkowi już tylko 3. Dziennikarze, media i świat z ogromną ciekawością śledzili ich zmagania i wyścig o koronę. I to dziennikarze wymusili rywalizację między nimi.
Została ona zakończona w listopadzie 1986r. kiedy Messner zdobył ostatni swój ośmiotysięcznik czyli Lhotse. W tym czasie Jerzy Kukuczka wyczekiwał w bazie na odpowiednią pogodę aby zaatakować Manaslu. Informację podało radio. Jak opisał później w swoim dzienniku himalaisty ten moment: „… On jest tym pierwszym. W tej chwili odkrywam w sobie odcień pewnej ulgi. Wreszcie ta cała wrzawa wokół naszego wyścigu się skończyła. Teraz spokojnie mogę dążyć do własnego celu. Brakuje mi jeszcze Manaslu, Annapurny i Shisha Pangmy.”
Na Manaslu poszli z Wojtkiem Kurtyką, meksykanami Carlosem Carsolio i Elsą Avilą, Ryszardem Wareckim, Edwardem Westerlundem i najmłodszym Arturem Hajzerem. Wyprawa przeciągała się i trwała 2 i pół miesiąca. Kończyła się żywność, paliwo. Warunki pogodowe były paskudne; wiatry monsunowe, deszcze i śniegi. Trzeci swój obóz znaleźli 3 metry pod śniegiem. Nie wróżyło dobrze i było bar-dzo niebezpiecznie. Ryszarda Wareckiego odwieziono helikopterem do szpitala. Wojtek Kurtyka wycofał się z dalszej trudnej wspinaczki. Do pokonania zostało im niewiele bo 200 m i jednocześnie aż 200m.
Ostatecznie na Manaslu weszli Jurek z Arturem, nową drogą, w stylu alpejskim.

Pani Kingo, kiedy tak naprawdę zaczęła się Pani przygoda z biznesem?

To były moje dwudzieste urodziny, 2006 rok, kiedy podjęłam pierwszą dorosłą decyzję o wyjeździe do Londynu. Na bilet wydałam swoje ostatnie pieniądze. Sytuacja w ówczesnej Polsce nie była kolorowa, a ja chciałam realizować marzenia. Czułam, że to będzie przełomowy krok i tak też się stało – wszystko, co się potem zdarzyło, ukształtowało mnie jako człowieka oraz moje zdanie na temat sukcesu. Moja historia to przede wszystkim przekaz o ludziach, którzy wyciągnęli do mnie pomocną dłoń, zupełnie bezinteresownie.

Dlaczego Londyn?

Opowieści mieszkającej tam cioci wzbudziły ogromny apetyt na doświadczanie tego miejsca. To jednak mój znajomy z Londynu zaproponował mi wizytę świąteczną u siebie. Skorzystałam z zaproszenia i już tam zostałam. Na miejscu łatwo się zaaklimatyzowałam.

Pierwsze pół roku, jako, że moją pasją jest florystyka, pracowałam w kwiaciarni, w której moimi współpracowniczkami były dziewczyny o siedmiu różnych akcentach. Dzięki temu szybko “wchłonęłam” język angielski. Dojazd do pracy był niezwykle uciążliwy, bo droga w jedną stronę zajmowała mi 2 godziny – najpierw podróż komunikacją miejską z przesiadką, a następnie 2,5 km piechotą. Nauczyło mnie to dużej cierpliwości i wytrwałości.

Następnie postanowiłam postarać się o stanowisko sprzedawcy na część etatu w jednej z sieci sklepów. W trakcie rozmowy kwalifikacyjnej od razu zaoferowano mi posadę managera.

Równolegle prowadziłam ze swoim partnerem firmę budowlaną, która funkcjonowała rewelacyjnie. Już po sześciu miesiącach pobytu w Londynie spełniłam swoje pierwsze marzenie – kupiłam wymarzony samochód. To było wspaniałe uczucie.

Niestety, po czasie drogi, moja i mojego chłopaka, rozeszły się, a ja zostałam z niczym. Na szczęście, otaczali mnie ludzie, którzy okazali mi serce. Pracownicy sklepu oraz osoby, które na co dzień mijałam na ulicy wyciągnęli do mnie pomocną dłoń. Dzięki nim wynajęłam dom nie mając depozytu, razem przeprowadziliśmy generalny remont i umeblowaliśmy go. Dom był wcześniej w fatalnym stanie. Sama zamieszkałam na poddaszu urządzonym w stylu wnętrz z serialu „Przyjaciele”, a resztę pokoi wynajęłam.

Po kilku latach wróciła Pani do Polski…

Tak i otworzyłam sklepy odzieżowe z punktami krawieckimi. Któregoś dnia jednak ciężko się rozchorowałam i musiałam przejść operację ratującą życie.
W tamtym czasie nie wiedziałam, jak być przedsiębiorcą, więc pod moją nieobecność sklepy upadły. Musiałam wziąć spory kredyt. Wróciłam do domu rodzinnego. Dorabiałam udzielając korepetycji z angielskiego. Nie dawało mi to jednak możliwości, aby żyć na zadowalającym poziomie. Od jakiegoś czasu obserwowałam swoją znajomą, która pracowała w PZU i sporo zarabiała. Zdecydowałam więc spróbować w branży ubezpieczeniowej, aby spłacić dług wobec banku.

Podczas rozmowy kwalifikacyjnej spytano mnie o moje ubezpieczenie na życie. Sądziłam, że jako młoda dziewczyna nie potrzebuję go. Jakże mylne było moje wyobrażenie. Gdybym wówczas posiadała odpowiednią polisę – uratowałabym swoją firmę.

Jeden z dyrektorów PZU Życie, Jerzy Sanetra, który prowadził ze mną rozmowę, dzisiaj mój wielki autorytet, opowiedział mi o ubezpieczeniach indywidualnych, które uwielbiam do dnia dzisiejszego. Nazywamy je programami ubezpieczeniowymi. To instrumenty, którymi zabezpieczamy klientów, właścicieli firm i ich rodziny tak, aby cały dorobek nie odszedł razem z nimi. Dokładnie zaprojektowanym programem, w oparciu o sukcesję i prawo spadkowe, zabezpieczamy ich w razie śmierci lub niedyspozycji do pracy spowodowanej chorobą przedsiębiorcy. Zabezpiecza to biznes, na który pracowali ciężko długimi latami. I oczy-wiście największy kapitał każdego przedsiębiorstwa, czyli pracownicy i ich rodziny – zapewniamy im kompleksową ochronę w razie śmierci, choroby i całej reszty zdarzeń, które mogą ich spotkać w pracy lub w życiu codziennym. Troszczymy się również o zdrowie naszych klientów gwarantując im dostęp do lekarzy specjalistów w przeciągu pięciu dni bez limitów i bez skierowań, coraz częściej jest to benefit pozapłacowy, którym pracodawcy obdarowują swoich pracowników.

Co jest wyznacznikiem sukcesu sportowego? Talent czy samodyscyplina?

Nie ma na to receptury. Gdyby była, to każdy byłby najlepszym piłkarzem na świecie. Było wielu piłkarzy o których mówiło się, że mają talent, ale jakoś nie przenieśli tego na późniejsze sukcesy sportowe. Może brakowało pasji, zaangażowania. Z kolei byli zawodnicy o których nie mówiło się, że są utalentowani, ale ciężką pracą i zaangażowaniem osiągnęli sukces. Na to składa się naprawdę wiele czynników. Ważne jest też indywidualne podejście trenera do każdego z nich.

Wiem, że duży wpływ na pana karierę miał pana ojciec, który także był piłkarzem. Czego pana nauczył?

Kiedy jesteś młody i jeszcze nie wiesz tak do końca co chcesz w życiu robić: czy grać w szachy, czy w piłkę, czy uczyć się matematyki to pomoc ojca, rodziców jest nieoceniona. Myślę że ojciec i jego doświadczenie wywarły duży wpływ na taką, a nie inną decyzję jaką podjąłem. Tata bardzo mi pomagał i mnie wspierał. Woził mnie na treningi, na mecze. Poświęcał mi dużo czasu. Gdyby nie on byłoby ciężko to wszystko osiągnąć. Oczywiście też duży wpływ miała moja mama. Wspierali mnie cały czas i bardzo mi pomagali. Oboje bardzo kochali sport, byli czynnymi sportowcami i w dużej mierze dzięki nim osiągnąłem spory sukces.

Prowadzi pan fundację mającą na celu pomoc dzieciom będącym w trudnej sytuacji. Proszę więcej opowiedzieć o tej działalności

To już ponad 10 lat działalności. Chciałem, aby każdy dzieciak, który chce trenować, rozwijać się miał taką możliwość. Kocham tą pracę, bo można wielu młodym, utalentowanym dzieciakom pomóc i to jest dla mnie w tym wszystkim najważniejsze. Tu nie chodzi o to, aby moje nazwisko było na pierwszych stronach gazet. Chodzi o to, aby pomóc. Wiem, że robimy naprawdę dobrą robotę. Nie ważne są liczby. W Polsce mamy ośrodek w Warszawie, mamy w Kolonii w Niemczech. Otrzymujemy wiele zapytań i próśb o pomoc. Czasem są one bardzo prozaiczne: na przykład zakup piłek albo jakichś innych elementów sprzętu. Czasem ktoś prosi o wysłanie koszulek piłkarskich. Dla mnie ważne jest to, że mogę się swoim sukcesem podzielić z innymi. Robię to z wielką przyjemnością  i z wielkim zaangażowaniem, bo taką mam zasadę, że jak coś robię to tylko i wyłącznie na sto procent, a poza tym przynosi to wielką radość i satysfakcję. Naprawdę bardzo to kocham.

W 2021 roku został pan jurorem niemieckiego programu typu talent show DAS SUPERTALENT nadawanego przez kanał RTL. Jakie to doświadczenie? na co szczególnie zwrócił pan uwagę? co pana najbardziej zaskoczyło?

Zawsze miałem dobre relacje z kanałem RTL. Kiedy wróciłem z Turcji zaproponowano mi udział w tym programie i ja się zgodziłem. To dość ciekawe doświadczenie, wiadomo bardziej na luzie chociaż odpowiedzialność też jest. Teraz będą już półfinały. Bierze w tym udział wielu utalentowanych ludzi. Pamiętam świetnego tancerza, jeszcze parę innych uczestników. Świetnie to wszystko wygląda. Trzeba przyznać że jest dużo utalentowanych ludzi i sam jestem ciekawy jak to się potoczy. To całkiem inne od piłki nożnej doświadczenie. Najbardziej zaskoczyło mnie wspaniałe, profesjonalne przygotowanie wszystkich uczestników.

Proszę powiedzieć skąd pomysł na tego typu działalność i na czym to Wszystko polega?

Jak to często bywa: „Potrzeba jest matką wynalazków”. I to właśnie potrzeba ratowania życia była matką tego przedsięwzięcia. Powiem krótko, żona przyjaciela miała 7 godzin do zgonu. Po podaniu ostatniego z listy antybiotyków – organizm nie odpowiedział. Nie było dla niej ratunku. Lekarze zrezygnowali z próby leczenia, bo podali lek, który kończy listę znanych obecnie. Życie uratował jej zabieg w komorze hiperbarycznej i nie było niczego innego, co mogłoby jej pomóc. To wydarzenie całkowicie zmieniło jego życie i sprawiło, że zafiksował się na tej metodzie do tego stopnia, że ukończył kilkanaście kursów w USA, zdał egzaminy
z dziedziny techniki i medycyny hiperbarycznej, został wyłącznym dystrybutorem producenta komór hiperbarycznych, został przedstawicielem tej firmy na wschodnią Europę, a obecnie również na Niemcy. Otworzył własną klinikę
w Poznaniu i chce otworzyć minimum 20 klinik hiperbarycznych w Polsce. Wariat – pomyślałem. Jednak jak się temu przyjrzałem bliżej… Gdy widziałem na własne oczy „naprawionych” pacjentów, którzy jeszcze kilka dni wcześniej z niedowierzaniem pytali, czy to naprawdę im pomoże… stwierdziłem, że to jest moje miejsce na tej ziemi. W takim przedsięwzięciu nie może mnie zabraknąć. To chcę teraz robić.
Od tego czasu minęło 14 miesięcy… i teraz właśnie to robię.

Żeby nie wdawać się w zawiłości medyczne
i naukowe, a powiedzieć to zrozumiałym językiem, wytłumaczę to na takim prostym przykładzie. Człowiek w warunkach normobarycznych, czyli tych w których wszyscy żyjemy, gdzie ciśnienie ma około 1000 hpa, a powietrze składa się z 21% tlenu, 78% azotu i 1% innych gazów, oddychając dostarcza swojemu organizmowi tlen, bez którego, jak ryba bez wody nie mógłby żyć. Ten tlen jest w postaci gazu, bo powietrze to gaz. I teraz proszę sobie wyobrazić, że nagle do organizmu człowieka dostaje się tlen, który oprócz postaci gazowej otrzymuje również postać cieczy.
I nagle znajduje się on dosłownie w każdym jednym płynie ustrojowym w zwielokrotnionej dawce. I dostaje się do organów, które nie widziały tlenu od wielu lat, a potrzebują go do prawidłowego funkcjonowania.

Schodzimy w tym momencie na poziom naszych komórek i dajemy tym komórkom potrzebny im do życia i prawidłowego funkcjonowania pokarm. I gdy mamy już dobrze odżywione komórki zaczynają one robić to do czego zostały stworzone. Można to krótko nazwać HOMEOSTAZĄ (jak to określił w 1939 roku Walter Cannon). I generalnie moglibyśmy na tym zakończyć, bo to właśnie dzieje się w naszym organizmie i na tym ta metoda polega. Ale trzeba w tym miejscu zwrócić uwagę na bardzo ważną rzecz. Po pierwsze mówimy o czystym tlenie medycznym (99,6%), którym oddychamy podczas zabiegu oraz o ciśnieniu, które musi przekroczyć 2 atmosfery absolutne (ATA). Wszystkie zabiegi poniżej 2 ATA są tylko zabiegami kosmetycznymi. A my mówimy tu o zabiegach medycznych, ponieważ prawdziwa tlenoterapia hiperbaryczna jest działem medycyny konwencjonalnej, tak jak kardiologia, neurologia, pulmonologia, chirurgia, itd.

Jest pan prezesem dużej medycznej firmy, mającej wiele placówek. Jak łączy pan praktykę lekarską z obowiązkami zarządzania tak potężną firmą?

Jeszcze mi się to udaje, choć jest coraz trudniej połączyć moją praktykę lekarską, którą niezmiennie wykonuję od ponad 30 lat i jednocześnie zarządzać placówką, która cały czas dynamicznie się rozwija. Zauważalne są nowe produkty oferowane przez Grupę Tommed. Powstają nowe placówki, nowe filie, zatrudniamy nowych pracowników. Wymaga to dużego wysiłku i zaangażowania. To naprawdę duże wyzwanie z którym na szczęście sobie radzę. Potrzebna samodyscyplina i organizacja czasu pracy tak więc codziennie w godzinach dopołudniowych pracuje jako prezes, dyrektor, a po południu jestem lekarzem diagnozującym, leczącym naszych pacjentów. Nie skarżę się bo taka moja misja, powołanie i chyba nieźle sobie z tym radzę.

W swoich rozlicznych działaniach założył pan również fundację „Zdążyć przed rakiem”. Proszę nam przybliżyć działalność fundacji

Fundacja „Zdążyć przed rakiem” powstała na bazie działalności, którą prowadzę. To profilaktyka chorób piersi, badania piersi. Obserwuję od dawna wzrost liczby zachorowań nie tylko na raka piersi., Jest mi ten temat bardzo bliski, więc postanowiłem stworzyć fundację, która ma na celu przede wszystkim propagowanie profilaktyki. Nie chcę się tu powtarzać, ale nadrzędnym narzędziem walki z rakiem piersi jest profilaktyka. Profilaktyka chorób piersi jest elementem, który dość sprawnie można wdrożyć. Mamy wiele możliwości diagnostycznych: mammografia, usg, którymi oczywiście nasza Grupa Medyczna dysponuje. Chcemy poprzez działalność fundacji zaprosić do badania jak największą ilość kobiet. Ideą tej fundacji jest krzewienie profilaktyki, czyli m.in. konkretnego, comiesięcznego badania piersi u kobiet. Zarówno w postaci samokontroli, ale też innych badań diagnostycznych dostępnych m.in w placówkach medycznych Tommed.
Podstawą działalności fundacji jest zatem edukacja, mam tu na myśli liczne spotkania z kobietami podczas których wykwalifikowana położna uczy na specjalnym fantomie praktyki samobadania piersi.
Drugim i niezwykle ważnym elementem działalności jest niewątpliwie organizowany od 7 lat Bieg Zdążyć Przed Rakiem, który w pierwszych latach odbywał się w Parku Zadole w Katowiach i potrafił zgromadzić ponad 1000 uczestników, a który mimo panującej pandemii odbywa się nadal i tu uwaga w formie wirtualnej, która polega na tym, iż uczestnik pokonuje dystans 5km w dowolnym miejscu za to w określonym odstępie czasu. Tu ciekawostka! W tym roku bieg Zdążyć Przed Rakiem mimo formy wirtualnej zgromadził prawie 600 uczestników.

Jest pan orędownikiem profilaktyki chorób nowotworowych piersi na czym polegają pana i pana zespołu działania w tej materii?

Od zawsze, od czasu studiów kiedy los rzucił mnie do pracy w Górnośląskim Centrum Medycznym na oddziale chorób kobiecych, gdzie od pierwszego dnia podjąłem również pracę w poradni chorób piersi i od tej pory rozpoczęła się moja przygoda i trwa już 34 rok. Na przestrzeni tych lat mogę z całą odpowiedzialnością powiedzieć, że najważniejszym elementem w leczeniu chorób piersi i zmian nowotworowych jest profilaktyka. Wszystkim kobietom, z którymi mam styczność, które leczę, które badałem, którym wykonywałem operację, które przewinęły się przez szereg poradni w których przyjmuję wpajam, iż najważniejsza jest profilaktyka, wczesne wykrycie zmian, samokontrola. To są rzeczy, które powinny być jak katechizm w kościele, jak swoisty dekalog.

Proszę trochę więcej opowiedzieć o historii i rozwoju Grupy Medycznej Tommed

Mimo, iż rozpoczęcie działalności firmy liczymy od 1994 roku. historia firmy Tommed sięga roku 1992, w którym otworzyłem swój pierwszy gabinet ginekologiczny przy ulicy Żelaznej w Katowicach. Lata 90 nie należały do łatwych w Polsce patrząc na to jakim sprzętem i technologią dysponowała ówczesna służba zdrowia. Mimo tego chęć rozwoju w dziedzinie ginekologii zdawała się być na tyle silna, że jako jeden z nielicznych na Śląsku dysponowałem aparatem USG, który użytkowałem w systemie obwoźnym od gabinetu do gabinetu co pozwoliło mi wyspecjalizować się w tej dziedzinie i już wtedy pomóc wielu kobietom we wczesnej diagnostyce tzw. schorzeń kobiecych. Dziś USG to standard, natomiast firma poszła o krok dalej zakupując współfinansowany przez Unię Europejską Mammograf Cyfrowy najnowszej generacji, który od momentu zakupu w 2017 r. wykonał prawie 20000 badań piersi. 25 lat temu byliśmy niewielką firmą zatrudniającą zaledwie 9 osób, dziś tylko w samych Katowicach Tommed posiada 8 placówek i współpracuje z ponad 700 osobami. Pytany często o przyszłość firmy zawsze wskazuję na konieczność uzyskania jeszcze wyższego wskaźnika działań profilaktycznych jak również rozwój szeroko rozumianej specjalistyki oraz diagnostyki, czego dobrym przykładem jest otworzone w 2017 roku Centrum Rehabilitacji przy ul. Łętowskiego 32, a w roku 2021 kolejna placówka rehabilitacji przy ul. Sowińskiego 50- wyspecjalizowane w świadczeniach m.in. dla osób niepełnosprawnych, nowoczesna pracownia endoskopii Tommed przy ulicy Fredry 22 w Katowicach, czy pracownie MAMMOGRAFII, RTG,USG.
Realizujemy wiele projektów, między innymi w ramach współpracy z Urzędem Miasta Katowice. Posiadamy również wiele bardzo ważnych certyfikatów które pozycjonują nas jako jednostki o najwyższej jakości. Wspomnę tylko o najważniejszych: system kontroli jakości ISO 9001 ,ISO27001 – dla świadczeń oddziałów szpitalnych , a od 2019 roku nasz POZ dołączył do grona nielicznych w Polsce ośrodków medycznych posiadających certyfikat CENTRUM MONITOROWANIA JAKOŚCI.

Jak czas pandemii wpłynął na waszą działalność. Co się zmieniło?

Jako jeden z nielicznych zakładów na terenie Śląska cały czas udzielaliśmy świadczeń. Ten okres wbrew pozorom dał nam dużo dobrego. Gospodarka
i inne dziedziny życia bardzo ucierpiały. My jako placówka medyczna otrzymaliśmy nową jakość. Przede wszystkim w kontakcie z pacjentem oraz w relacjach personelu. Była to nauka, która na pewno nie spowodowała że nasza Grupa Medyczna stanęła w miejscu. Wręcz przeciwnie był to okres w którym wszyscy bardzo mobilizowaliśmy się, aby wspólnie funkcjonować, wspólnie działać na korzyść pacjentów. Udało nam się to i tutaj muszę podkreślić zaangażowanie całego personelu. głównie szczebla zarządzającego, ale także personelu odpowiedzialnego za warunki sanitarne udzielania świadczeń. Chcę podkreślić, że mieliśmy bardzo nieliczne przypadki zachorowań wśród personelu. Istotne jest też to, że duża liczba pracowników zaszczepiła się przeciwko COVID. Ciągle udoskonalamy sposób udzielania świadczeń. Mamy cotygodniowe spotkania na których wymieniamy się swoimi doświadczeniami i spostrzeżeniami jak ustrzec się przed tą chorobą. Ten okres nie był stracony dla Tommedu. Wręcz przeciwnie: dużo zyskał.